Put do državljanstva Republike Srbije

Državljanstvo Republike Srbije pruža mogućnost ulaska u zemlje Evropske Unije, ali i veliki broj zemalja u svetu bez pribavljanja vize, te su za sticanje našeg državljanstva zainteresovana lica koji imaju srpsko poreklo, kao i brojni stranci. Takođe, određena prava, poput prava poput izbornog prava, prava da vrši sudijsku ili javnotužilačku funkciju i druga prava uređena posebnim zakonima priznata su samo državljanima. Odredbe kojima se reguliše sticanje i prestanak srpskog državljanstva sadržane su u Zakonu o državljanstvu („Sl. glasnik RS“, br. 135/2004, 90/2007 i 24/2018), čije izmene se najavljuju.

Međutim, prema važećim odredbama predviđena su četiri načina za sticanje srpksog državljanstva, i to: 1) poreklom; 2) rođenjem na teritoriji Republike Srbije; 3) prijemom; 4) po međunarodnim ugovorima.

Prema tome, da bi određeno lice steklo srpsko državljanstvo po osnovu porekla, neophodno je da su oba roditelja u trenutku njegovog rođenja državljani Republike Srbije; ili da je jedan od roditelja u trenutku njegovog rođenja državljanin Republike Srbije a dete je rođeno na teritoriji Republike Srbije; odnosno da je jedan od roditelja lica koje je rođeno u inostranstvu u trenutku njegovog rođenja državljanin Republike Srbije a drugi roditelj je nepoznat ili nepoznatog državljanstva ili bez državljanstva. Za svaki od ova tri slučaja zakonodavac predviđa specifičan postupak pa je najpre neophodno utvrditi sve okolnosti konkretnog slučaja kako bi se odabrao adekvatan pravni put za rešavanje slučaja, pri čemu treba voditi računa i o starosti lica koje namerava da stekne srpsko državljanstvo, s obzirom da je, na primer, za lice starije od 14 godina potrebna i njegova saglasnost.

Zatim, za sticanje državljanstva rođenjem na teritoriji Republike Srbije potrebno je da je dete rođeno ili nađeno na teritoriji Republike Srbije pri čemu su mu oba roditelja nepoznata ili nepoznatog državljanstva ili bez državljanstva ili ako je dete bez državljanstva, te se dete u ovom slučaju smatra državljaninom Republike Srbije od rođenja.

Najčešći način sticanja državljanstva jeste prijemom u državljanstvo, koji se pokreće zahtevom koji stranac lično ili preko punomoćnika podnosi Ministarstvu unutrašnjih poslova, gde se razlikuje nekoliko situacija. Najpre treba istaći da stranac može steći srpsko državljanstvo prijemom ukoliko mu je odobreno stalno nastanjenje u Republici Srbiji, u skladu sa zakonom, zatim da je navršio 18 godina života i da mu nije oduzeta poslovna sposobnost; takođe treba da pribavi otpust iz stranog državljanstva ili da podnese dokaz da će otpust dobiti ako bude primljen u državljanstvo Republike Srbije, s obzirom da srpski propisi predviđaju mogućnost dvojnog državljanstva samo u određenim specifičnim slučajevima; neophodno je i da je do podnošenja zahteva za prijem u sprsko državljanstvo  najmanje tri godine neprekidno imao prijavljeno prebivalište na teritoriji Republike Srbije; kao i da podnese pisanu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom. Međutim, zakonodavac predviđa mogućnost da stranac bude primljen u srpsko državljanstvo nezavisno od gore navedenih uslova, ukoliko je navršio 18 godina života i nije mu oduzeta poslovna sposobnost, a njegov prijem u državljanstvo bi predstavljao interes za Republiku Srbiju. Ovde je reč o pravnom standardu koji podleže širokom tumačenju, a sprovodi se u posebnom postupku gde konačnu odluku donosi Vlada, na predlog nadležnog ministarstva. Na primer, srpsko državljanstvo su na ovaj način stekli glumci Stiven Sigal i manekenka Adrijana Lima, kao i brojni sportisti, ali i uspešni privrednici. Ukoliko određno lice stekne državljanstvo na ovaj način, i njegovom bračnom drugu pruža se mogućnost da dođe do srpskog držvljanstva pod povlašćenim uslovima.

Dalje, lice koje je rođeno na teritoriji Republike Srbije može biti primljeno u državljanstvo Republike Srbije ukoliko je do podnošenja zahteva za prijem najmanje dve godine neprekidno boravilo na teritoriji Republike Srbije i ukoliko podnese pismenu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom, dok je za stranog državljanina koji je u braku sa srpskim državljaninom predviđeno da bračna zajednica traje najmanje tri godine, zatim da mu je odobreno stalno nastanjenje u Republici Srbiji, kao i da podnese pisanu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom.

Kada je reč o iseljenicima, kao licima koja su se iselila iz Republike Srbije sa namerom da trajno žive u inostranstvu, predviđeno je da iseljenik i njegov potomak mogu biti primljeni u državljanstvo Republike Srbije ako su navršili 18 godina života i nije im oduzeta poslovna sposobnost i ako podnesu pisanu izjavu da Republiku Srbiju smatraju svojom državom, dok je za bračnog druga iseljenika koji je na ovaj način stekao državljanstvo propisano da je neophodno da podnese pisanu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom kako bi stekao srpsko državljanstvo.

Zatim, pripadnik srpskog naroda koji nema prebivalište na teritoriji Republike Srbije, kao i lice rođeno u drugoj republici ranije SFRJ koje je imalo državljanstvo te republike ili je državljanin druge države nastale na teritoriji ranije SFRJ, koje kao izbeglo, prognano ili raseljeno lice boravi na teritoriji Republike Srbije ili je izbeglo u inostranstvo, odnosno pripadnik drugog naroda ili etničke zajednice sa teritorije Republike Srbije ima pravo da bude primljen u državljanstvo Republike Srbije bez otpusta iz stranog državljanstva, ako je navršio 18 godina života i nije mu oduzeta poslovna sposobnost i ako podnese pisanu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom.

Takođe, treba napomenuti i da dete mlađe od 18 godina, kao i usvojenik, ima pravo da stekne srpsko državljanstvo ukoliko je jedan od roditelja, odnosno oba roditelja, stekao srpsko državljanstvo prijemom.

Na kraju, državljanstvo Republike Srbije može se steći na osnovu ratifikovanog međunarodnog ugovora, pod uslovom uzajamnosti, pri čemu za sada postoji samo Ugovor o dvojnom državljanstvu sa Bosnom i Hercegovinom koji je stupio na snagu 2003. godine.

Važeće zakonske odredbe pružaju mogućnost različitim kategorijama lica da steknu srpsko državljanstvo pod određenim uslovima koji se za svaku kategoriju razlikuju. Osim analize zakonskih odredbi, analize okolnosti svakog konkretnog slučaja i pribavljanja neophodne dokumentacije, neophodno je izvršiti i provere uporednopravnih rešenja, kao i odredaba međunarodnih ugovora, zbog čega se najveći broj lica odlučuje da za sprovođenje ovog upravnog postupka angažuje punomoćnika. Takođe, treba napomenuti da su najavljene izmene Zakona o državljanstvu na osnovu kojih bi, prema aktuelnom predlogu, određene kategorije mogle na lakši način na dođu do srpskog državljanstva, dok se za neke kategorije uslovi pooštravaju.